HTTP Status Kodları və Mənaları

HTTP termini  Hyper Text Transfer Protocol sözlərinin qısaltmasından yaranmışdır. Bu termin beynəlxalq səviyyədə HTTP olaraq istifadə edilir və veb üzərində mesajların formatını və göndərilmə qaydasını müəyyən edən standart bir protokoldur. 

HTTP status kodları isə müştəri, yəni veb brauzerlə server arasındakı əlaqə prosesində baş verən hadisələri izah edən üç rəqəmli göstəricilərdir. Çox vaxt bu kodların yalnız səhvlərlə bağlı olduğu düşünülür, lakin, status kodlarınən əsas vəzifəsi server və müştəri arasındakı məlumat mübadiləsinin vəziyyətini bildirməkdir. Yəni yalnız uğursuz sorğular deyil, həm də uğurla yerinə yetirilmiş əməliyyatlar üçün HTTP status kodları mövcuddur.

Bu kodlar server ilə müştəri arasında gedən məlumat trafikini idarə etmək, yönləndirmək və vəziyyətini yoxlamaq üçün istifadə olunur. Status kodları istifadəçi tərəfini məlumatlandırır.

Server tərəfindən göndərilən məlumatların istifadəçiyə ötürülməsi prosesində hər hansı bir səhv baş veribmi, baş veribsə bu səhvin mənbəyi nədir – bunu HTTP status kodları vasitəsilə müəyyən etmək mümkündür. Məsələn, səhv server tərəfli bir 5XX xətasıdır, yoxsa istifadəçinin səhv URL daxil etməsi və mövcud olmayan bir səhifəyə müraciət etməsi nəticəsində yaranan 4XX xətasıdır? Bundan əlavə, veb səhifə yönləndirməyə məruz qalıbmı, yoxsa hər şey qaydasında gedib və müştəri serverdən gələn məlumatları düzgün şəkildə görməyə başlayıbmı – bunları da status kodları vasitəsilə öyrənmək mümkündür. Məsələn uğurlu məlumat ötürülməsi zamanı 200 status kodu göstərilir. Bütün bu detalları HTTP vəziyyət kodlarına baxaraq təhlil etmək olar.

HTTP Status kodları niyə vacibdir?

HTTP status kodları veb səhifələrin düzgün işləməsini təmin etmək və problemləri müəyyənləşdirmək üçün vacibdir. Bu kodlar müştəri (brauzer) və server arasındakı əlaqənin vəziyyətini izah edərək, məlumat ötürülməsinin uğurlu olub-olmadığını bildirir. Sayt sahibləri və proqramçılar status kodlarından istifadə edərək səhvləri aşkar edə və sürətli həll yolları tapa bilərlər. Axtarış motorları və SEO optimizasiyası baxımından da status kodları mühüm rol oynayır, çünki səhv kodları səhifənin indekslənməsinə və istifadəçi təcrübəsinə təsir göstərə bilər. Beləliklə, HTTP status kodlarının düzgün idarə olunması veb saytların daha stabil və etibarlı işləməsinə kömək edir.

HTTP status kodlarının kateqoriyaları

HTTP status kodları veb server və müştəri arasında məlumat mübadiləsinin vəziyyətini bildirən xüsusi göstəricilərdir. Bu kodlar beş əsas kateqoriyaya bölünür və hər biri fərqli vəziyyətləri ifadə edir. İnformativ cavablar, uğurlu cavablar, yönləndirmə cavabları, müştəri xətaları və server xətaları kimi kateqoriyalar sayəsində, sorğuların uğurlu olub-olmadığını və ya hansı səbəbdən baş tutmadığını müəyyən etmək mümkündür. Sayt sahibləri, proqramçılar və sistem inzibatçıları üçün bu kodlar səhvləri tez bir zamanda aşkar etməyə və aradan qaldırmağa kömək edir. İndi isə HTTP status kodlarının əsas kateqoriyalarına daha yaxından baxaq.

1xx: İnformativ Cavablar

1xx status kodları brauzer tərəfindən göndərilən sorğunun qəbul edildiyini və emal olunmağa davam etdiyini bildirən informativ cavablardır. Bu kodlar serverin sorğunu tam icra etmədən əvvəl müştəriyə ilkin məlumat verməsinə kömək edir. 1xx kateqoriyasına aid olan kodlar əsasən böyük həcmli məlumat ötürülməsində və əlaqənin vəziyyətini izləmək üçün istifadə olunur. Bu tip status kodları adətən müvəqqətidir və sorğunun tamamlanması üçün əlavə cavab tələb oluna bilər.

İndi isə 1xx status kodlarının əsas növlərinə baxaq:

• 100 Continue: İstifadəçi tərəfindən göndərilən sorğunun server tərəfindən təsdiqləndiyini və emal prosesinə hazır olduğunu bildirir.
• 101 Switching Protocols: İstifadəçi serverdən ötürülmə protokolunu dəyişdirməsini istəyib və server bunu təsdiqləyib.
• 103 Early Hints: Son istifadəçi sorğusundan sonra məlumatların dövriyyəyə buraxıldığını göstərir.

2xx: Uğurlu Cavablar

2xx status kodları istifadəçi tərəfindən göndərilən sorğunun server tərəfindən uğurla qəbul edildiyini, başa düşüldüyünü və icra edildiyini göstərir. Bu kodlar, veb səhifənin və ya tətbiqin düzgün işlədiyini və məlumatların müvəffəqiyyətlə ötürüldüyünü bildirir. 2xx kateqoriyası əsasən uğurlu məlumat ötürülməsi və serverin düzgün işlədiyini göstərmək üçün istifadə olunur.

İndi isə 2xx status kodlarını ilə tanış olaq:

• 200 OK – İstifadəçi tərəfindən göndərilən sorğunun server tərəfindən uğurla icra edildiyini və cavabın istifadəçiyə çatdırıldığını göstərən uğurlu əməliyyat status kodudur.
• 201 Created – Server tərəfindən tələb olunan sorğunun uğurla yerinə yetirildiyini bildirir.
• 202 Accepted – Serverin sorğunu qəbul etdiyini, lakin onu icra etmək üçün sırada saxladığını göstərir.
• 203 Non-Authoritative Information – Serverin sorğunu uğurla qəbul edib yerinə yetirdiyini, lakin cavab olaraq heç bir məzmun göndərmədiyini və istifadəçi interfeysində (məsələn, forma göndərildikdən sonra) heç bir dəyişiklik və ya yönləndirmə baş verməməli olduğunu bildirir.
• 204 No Content – serverin sorğunu uğurla icra etdiyini, lakin cavab olaraq heç bir məzmun göndərmədiyini və istifadəçi interfeysində (məsələn, doldurulmuş formda) heç bir dəyişiklik və ya yönləndirmə baş verməməli olduğunu göstərir.
• 205 Reset Content – serverin sorğunu uğurla icra etdiyini və istifadəçi interfeysinin (məsələn, doldurulmuş formun) orijinal vəziyyətinə qaytarılaraq təmizlənməsini tələb etdiyini göstərir.

3xx: Yönləndirmə (Redirect) Cavabları

3xx status kodları istifadəçinin göndərdiyi sorğunun tamamlanması üçün başqa bir URL-ə yönləndirilməli olduğunu bildirir. Bu kodlar əsasən bir veb səhifənin başqa bir ünvana köçürülməsi və ya müvəqqəti olaraq fərqli bir resursdan yüklənməsi üçün istifadə olunur. 301 Moved Permanently daimi yönləndirməni, 302 Found isə müvəqqəti yönləndirməni göstərir. Yönləndirmə status kodları düzgün idarə olunmadıqda, SEO performansına və istifadəçi təcrübəsinə mənfi təsir göstərə bilər.

• 300 Multiple Choices – Serverin istifadəçinin sorğusunu yerinə yetirmək üçün bir neçə fərqli resursa sahib olduğunu və istifadəçinin seçim etməli olduğunu bildirir.
• 301 Moved Permanently – Serverdəki bir resursun daimi olaraq yeni bir ünvana köçürüldüyünü göstərir.
• 302 Found – Serverdəki bir resursun müvəqqəti olaraq fərqli bir ünvana köçürüldüyünü bildirir.
• 303 See Other – POST metodu ilə sorğulanan bir resursa çatıldığını, lakin həmin resursu əldə etmək üçün GET metodu ilə yeni bir URL-ə yönləndirilməli olduğunu göstərir.
• 304 Not Modified – Brauzerdəki keşlənmiş məlumatların dəyişdirilmədiyini və mövcud versiyanın istifadə edilə biləcəyini bildirir.

4xx: Müştəri Xətaları

4xx status kodları, istifadəçinin (brauzerin) göndərdiyi sorğuda səhv olduğunu və serverin bu sorğunu yerinə yetirə bilmədiyini bildirir. Bu kodlar adətən yanlış URL daxil edilməsi, icazə problemi və ya mövcud olmayan bir səhifəyə müraciət kimi hallarda meydana çıxır. 404 Not Found səhifənin mövcud olmadığını, 403 Forbidden isə istifadəçiyə giriş icazəsi verilmədiyini göstərir. Müştəri xətaları düzgün idarə olunmadıqda, istifadəçi təcrübəsini və veb saytın etibarlılığını mənfi təsir edə bilər.

• 400 Bad Request – Serverin, istifadəçi tərəfindən göndərilən sorğudakı səhvlərə görə məlumatı emal edə bilmədiyini bildirir.
• 401 Unauthorized – İstifadəçinin istədiyi məzmuna çatmaq üçün giriş məlumatlarının doğrulanmadığını göstərir.
• 402 Payment Required – Rezerv edildiyini və ödəniş tələb etdiyini göstərir
• 403 Forbidden – Serverin tələb olunan məlumatı təqdim etməyə icazəsi olmadığını göstərir.
• 404 Not Found – İstifadəçinin daxil olduğu URL-in serverdə tapılmadığını bildirir.
• 405 Method Not Allowed – İstifadəçinin göndərdiyi sorğunun metodu (məsələn, GET, POST) server tərəfindən dəstəklənmədikdə göstərilən xətadır.
• 406 Not Acceptable – Serverin istifadəçinin brauzeri tərəfindən tələb olunan formatda məlumat təqdim edə bilmədiyini göstərir.

5xx: Server Xətaları

5xx status kodları serverin istifadəçi tərəfindən göndərilən sorğunu icra edə bilmədiyini və problemin server tərəfindən qaynaqlandığını göstərir. Bu xətalar adətən serverin daxili problemləri, yüksək yüklənmə və ya texniki nasazlıqlarla bağlı olur. 500 Internal Server Error gözlənilməz bir daxili server xətasını, 503 Service Unavailable isə serverin müvəqqəti olaraq əlçatan olmadığını bildirir. Server xətalarının düzgün idarə olunması, veb saytın etibarlılığı və fasiləsiz işləməsi üçün vacibdir.

• 500 Internal Server Error – Serverdə baş verən daxili problemlər və gözlənilməz xətalar üçün qaytarılan status kodudur.
• 501 Not Implemented – Serverin tələb olunan funksiyanı yerinə yetirə bilmədiyini və sorğunu emal edə bilmədiyini bildirir.
• 502 Bad Gateway – Serverlər arasında bağlantı zamanı uğursuz nəticə alındıqda göstərilən status kodudur.
• 503 Service Unavailable – Serverin müvəqqəti olaraq xidmət verə bilmədiyini və əlçatan olmadığını göstərir.